Tiến sĩ nghiên cứu rắn độc và hành trình hỗ trợ cứu nạn nhân "thập tử nhất sinh"
Từ khi bén duyên với nghiên cứu về các loài rắn độc năm 2006, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo - Viện Nghiên cứu hệ gen, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam - đã có hành trình gần hai thập kỷ vượt qua những nỗi sợ ban đầu để khám phá thế giới đầy bí ẩn của loài rắn. Anh không chỉ đam mê nghiên cứu hệ thống học, tiến hóa và sinh thái của các loài rắn độc mà còn mang khát vọng ứng dụng những phát hiện khoa học để phát triển sản xuất huyết thanh kháng nọc độc, cứu sống những nạn nhân không may bị rắn độc cắn.
TS Nguyễn Thiên Tạo trong những lần thực địa, nghiên cứu về rắn độc trong rừng sâu. Ảnh: NVCC
Từ một chàng sinh viên mơ hồ đến "Tiến sĩ đam mê rắn độc"
Sau khi tốt nghiệp Khoa Sinh học tại Đại học Tự nhiên năm 2005, Nguyễn Thiên Tạo từng cảm thấy mơ hồ về con đường nghiên cứu khoa học. Nhưng may mắn thay, anh được tiếp xúc với các nhà nghiên cứu, chuyên gia trong nước và quốc tế, trong đó có GS Nikolai Orlov - người thầy nước ngoài đầu tiên, người đã mở ra cho anh một chân trời mới.
Lần đầu theo giáo sư đi thực địa tại Tây Nguyên năm 2006, anh đã trải qua 40 ngày ăn ngủ trong rừng để thu thập các dữ liệu nghiên cứu và... làm quen với loài rắn khi được phân công làm trợ lý nghiên cứu ngoài thực địa cho GS Nikolai Orlov. Vốn sinh ra trong gia đình nông nghiệp, đã quen với đồng ruộng, từng tiếp xúc với các loài rắn, ếch…, Nguyễn Thiên Tạo đã không ngại khó và rất hứng thú khi có cơ hội được học hỏi kinh nghiệm, học tiếng Anh, và anh đã được GS Orlov đánh giá cao sau chuyến đi này.
Những ngày cắm trại nghiên cứu trong rừng, Tạo không chỉ học cách nhận dạng các loài rắn, mà còn cảm nhận được giới hạn chịu đựng của chính mình. “Ban đầu, tôi chưa có ấn tượng nhiều với cậu ấy, nhưng sau vài ngày làm việc, tôi nhận ra cậu có tố chất, chăm chỉ và có thể đào tạo đi theo hướng nghiên cứu này,” GS Nikolai từng nhận xét về anh. Đây cũng là bước ngoặt đưa anh vào con đường nghiên cứu khoa học nghiêm túc.
Từ sau chuyến đi đó, TS Tạo là người đồng hành cùng giáo sư Orlov trong tất cả các chuyến đi nghiên cứu thực địa khắp Việt Nam và các nước lân cận. Chính những chuyến đi này đã khơi dậy niềm đam mê sâu sắc trong anh với thế giới rắn độc - một lĩnh vực vừa nguy hiểm vừa thú vị.
TS Nguyễn Thiên Tạo trong một lần phối hợp với các bác sĩ chống độc cứu nạn nhân bị rắn độc cắn. Ảnh: NVCC
Gắn bó với nọc rắn độc, hỗ trợ cứu người
Hằng ngày, chiếc điện thoại của PGS. TS Tạo luôn bận rộn với các tin nhắn từ các bạn bè đồng nghiệp và những người quan tâm đến các loài rắn độc. Mỗi tin nhắn thường kèm theo hình ảnh rắn, địa điểm ghi nhận và cả vết rắn cắn trên cơ thể những nạn nhân không may để nhờ anh định danh loài, hỗ trợ và tư vấn.
Trong hành trình nghiên cứu, anh đã và đang hoàn thiện xây dựng cơ sở dữ liệu về các loài rắn độc tại Việt Nam. Điều này không chỉ giúp xác định nhanh loài rắn mà còn là nền tảng quan trọng để có thể định hướng phát triển sản xuất huyết thanh kháng nọc độc trong tương lai. TS Tạo nhấn mạnh: “Ở một nước có sự đa dạng các loài rắn như Việt Nam, mỗi năm có hàng nghìn người không may bị tai nạn rắn độc cắn. Phát triển sản xuất huyết thanh nội địa không chỉ giảm chi phí mà còn là cách hỗ trợ tốt nhất để có thể cứu sống được nhiều người.”
Anh và nhóm nghiên cứu đã phối hợp với Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai và nhiều đối tác khác để tiến hành các nghiên cứu về dịch tễ các loài rắn độc, thành phần độc tố nọc rắn, và phát triển sản xuất huyết thanh trên quy mô phòng thí nghiệm. Dù còn nhiều khó khăn, anh tin rằng, đây là hướng đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Không chỉ là một nhà khoa học, TS Nguyễn Thiên Tạo còn là một người thầy tận tâm, luôn truyền cảm hứng mới cho thế hệ học trò. “Tôi mong ước khơi dậy tiềm năng và mong muốn hỗ trợ các bạn trẻ đam mê nghiên cứu khoa học trở nên tốt hơn,” anh chia sẻ.
Năm 2018, TS Tạo được vinh danh là thành viên trẻ của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới, đại diện cho Việt Nam trong lĩnh vực sinh học. Đây là cơ hội để anh kết nối với các nhà khoa học quốc tế, đồng thời học hỏi và hợp tác trong các dự án nghiên cứu khoa học.
Hành trình nghiên cứu đa dạng sinh học và sứ mệnh bảo tồn
TS Tạo quan điểm rằng, mỗi loài sinh vật và cụ thể loài rắn tồn tại trên trái đất này đều có sứ mệnh riêng và là mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái tự nhiên. Anh luôn trăn trở khi tiếp nhận hình ảnh những loài rắn không may bị con người đập chết. “Không phải loài rắn nào cũng có độc, và chúng không tự nhiên tấn công con người” - anh khẳng định.
Ngoài nghiên cứu về rắn độc, phát hiện loài mới cho khoa hoc, tìm hiểu mối quan hệ phát sinh, phân tích hệ gen và tiến hóa của chúng, PGS. TS Tạo còn tham gia các chương trình bảo tồn đa dạng sinh học, xây dựng mô hình bảo tồn các loài quý, hiếm, đặc hữu ở Việt Nam.
Những công bố khoa học của anh đã nhận được sự quan tâm lớn từ cộng đồng trong nước và quốc tế, giúp nâng cao những hiểu biết về công tác bảo tồn động vật hoang dã ở Việt Nam. Năm 2022, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo đã vinh dự nhận được Giải thưởng môi trường Việt Nam của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Dù đã đạt được nhiều thành tựu, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo vẫn khiêm tốn nhìn nhận rằng hành trình của mình chỉ mới bắt đầu.
“Tôi và nhóm nghiên cứu mong muốn tiếp tục cập nhật các dữ liệu về rắn độc ở Việt Nam và hợp tác với các đồng nghiệp phát triển một số loại huyết thanh kháng nọc độc. Đây là cách tốt nhất để có thể hỗ trợ các nạn nhân không may bị tai nạn rắn độc cắn đặc biệt là các bệnh nhân nghèo nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng” - anh chia sẻ.
Với niềm đam mê và sự kiên trì không mệt mỏi, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo đang từng bước hiện thực hóa khát vọng lớn lao của mình. Anh không chỉ là một “tiến sĩ rắn” mà còn là một người mong muốn được cống hiến, truyền cảm hứng tới thế hệ các nhà khoa học trẻ Việt Nam dấn thân vì cộng đồng và bảo tồn thiên nhiên.
(Bài đăng trên Ấn phẩm đặc biệt Lao Động Xuân Ất Tỵ)
https://laodong.vn/xa-hoi/tien-si-nghien-cuu-ran-doc-va-hanh-trinh-ho-tro-cuu-nan-nhan-thap-tu-nhat-sinh-1451334.ldo
GIANG THÙY LINH (BÁO LAO ĐỘNG)